رادیوتراپی چیست؟

پرتو درمانی

رادیوتراپی که همچنین با نام پرتو درمانی هم شناخته می‌شود، روشی برای درمان سرطان است که از پرتوها یا اشعه هایی با انرژی بالا، برای کشتن سلول های سرطانی و کوچک کردن تومور سرطان استفاده می کند. این درحالی است از دوزهای کم اشعه، بیشتر در قالب تصویربرداری با اشعه ایکس برای مشاهده داخل بدن استفاده می‌شود. پرتو درمانی چیست

در این مقاله قصد داریم تا به صورت کلی در مورد رادیو تراپی صحبت کنیم و پاسخ این سوال که پرتودرمانی چیست و چگونه کار میکند را بدهیم. با ما همراه باشید.

پرتو درمانی چیست ؟

پرتو درمانی یا رادیوتراپی، نوعی روش درمانی برای سرطان است که در آن از پرتوهای یونیزه کننده مانند اشعه ایکس و گاما برای از بین بردن سلول‌های سرطانی یا کوچک کردن تومورها استفاده می‌شود.

پرتو درمانی چه زمانی انجام میشود

پرتو درمانی می‌تواند در مراحل مختلف روند درمان سرطان، بسته به نوع سرطان، محل و اندازه تومور، سلامت عمومی بیمار و سایر عوامل، مورد استفاده قرار گیرد.

برخی از موارد استفاده پرتو درمانی:

قبل از جراحی: برای کوچک کردن تومور و افزایش احتمال برداشت کامل آن در حین جراحی.
بعد از جراحی: برای از بین بردن سلول‌های سرطانی باقی‌مانده در محل جراحی و کاهش خطر عود سرطان.
به عنوان تنها روش درمانی: در مواردی که جراحی یا شیمی درمانی امکان‌پذیر نباشد، پرتودرمانی می‌تواند به عنوان تنها روش درمانی برای از بین بردن تومور یا کنترل رشد آن استفاده شود.
همراه با شیمی درمانی: پرتو درمانی و شیمی درمانی می‌توانند به طور همزمان یا متوالی برای افزایش اثربخشی درمان استفاده شوند.
برای تسکین علائم: در مواردی که سرطان پیشرفته است و قابل درمان نیست، پرتودرمانی می‌تواند برای کاهش علائم ناشی از تومور، مانند درد، خونریزی یا انسداد، استفاده شود.

انواع پرتو درمانی

پرتودرمانی یا رادیوتراپی به طور کلی به سه دسته اصلی تقسیم می‌شود:

1. پرتودرمانی خارجی (External Beam Radiation Therapy):

در این روش که رایج‌ترین نوع پرتودرمانی است، پرتوها از یک دستگاه خارج از بدن به سمت تومور تابانده می‌شوند.
دستگاه‌های مختلفی برای پرتودرمانی خارجی وجود دارند، از جمله دستگاه‌های کبالت، شتاب‌دهنده‌های خطی و دستگاه‌های سایبرنایف.
این روش می‌تواند برای درمان طیف وسیعی از سرطان‌ها در نقاط مختلف بدن استفاده شود.
معمولاً به صورت جلسات روزانه و 5 روز در هفته انجام می‌شود.
تعداد کل جلسات می‌تواند از چند جلسه تا چندین هفته متغیر باشد.

2. پرتودرمانی داخلی (Internal Radiation Therapy) یا براکی تراپی (Brachytherapy):

در این روش، منبع پرتوزا به طور موقت یا دائم در داخل بدن و نزدیک به تومور قرار داده می‌شود.
به این ترتیب، دوز بالایی از پرتو به تومور می‌رسد، در حالی که بافت‌های سالم اطراف کمتر تحت تأثیر قرار می‌گیرند.
براکی تراپی می‌تواند به صورت موقت یا دائم انجام شود.
در براکی تراپی موقت، منبع پرتوزا فقط برای مدت کوتاهی در بدن بیمار قرار می‌گیرد و پس از آن خارج می‌شود.
در براکی تراپی دائم، منبع پرتوزا به طور دائم در بدن بیمار باقی می‌ماند.
این روش برای درمان سرطان‌های پروستات، دهانه رحم، ریه، پستان و سایر سرطان‌ها استفاده می‌شود.

3. پرتودرمانی سیستمیک (Systemic Radiation Therapy):

در این روش، مواد رادیواکتیو به صورت خوراکی یا تزریقی وارد بدن می‌شوند و به سراسر بدن پخش می‌شوند.
این مواد به طور انتخابی توسط سلول‌های سرطانی جذب می‌شوند و باعث از بین رفتن آنها می‌شوند.
پرتودرمانی سیستمیک برای درمان سرطان‌های تیروئید، لنفوم و برخی سرطان‌های استخوان استفاده می‌شود.
ید رادیواکتیو (I-131) مثالی از پرتودرمانی سیستمیک است که برای درمان سرطان تیروئید استفاده می‌شود.

4. پرتودرمانی با شدت تعدیل شده (IMRT):

در این روش، شدت پرتو در نقاط مختلف تومور تغییر داده می‌شود تا دوز بیشتری به مناطق مقاوم‌تر به درمان برسد.

5. پرتودرمانی پروتون:

در این روش، از پروتون به جای اشعه ایکس استفاده می‌شود. پروتون‌ها می‌توانند دوز بیشتری از پرتو را به تومور برسانند و در عین حال آسیب کمتری به بافت‌های سالم اطراف وارد کنند.

6. پرتودرمانی استریوتاکتیک:

در این روش، از دوزهای بالای پرتو در تعداد جلسات کم برای درمان تومورهای کوچک و خوش‌خیم استفاده می‌شود.

پرتو درمانی چند جلسه است

به طور کلی، پرتودرمانی به صورت جلسات روزانه و 5 روز در هفته انجام می‌شود. تعداد کل جلسات می‌تواند از چند جلسه تا چندین هفته متغیر باشد.

در برخی موارد سرطان پروستات، ممکن است 3 تا 5 جلسه در هفته و به مدت چند هفته پرتودرمانی انجام شود.
در برخی موارد سرطان پستان، ممکن است 5 روز در هفته و به مدت 5 تا 6 هفته پرتودرمانی انجام شود.
در پرتودرمانی استریوتاکتیک، ممکن است تنها 1 تا 5 جلسه پرتودرمانی انجام شود.

تعداد دقیق جلسات پرتودرمانی برای هر بیمار توسط پزشک متخصص انکولوژی و رادیوتراپی و با توجه به شرایط فردی بیمار تعیین می‌شود.

عوارض پرتو درمانی

پرتو درمانی نه تنها سلول های سرطانی را می کشد، یا از رشد آنها جلوگیری می کند، بلکه همچنین می تواند روی بافت های سالم اطراف هم تأثیر بگذارد. و آسیب زدن به این بافت های سالم می تواند عوارضی در بدن ایجاد کند. البته تا زمانی که به یک متخصص با تجربه، ماهر و البته قابل اعتماد رادیوتراپی (پرتو درمانی)، مانند دکتر احسان کرباسی بهترین متخصص رادیوتراپی در تهران مراجعه کنید، شانس بروز عوارض پرتو درمانی بسیار کم خواهد شد.

عوارض احتمالی و ممکن، در اثر رادیوتراپی عبارتند از:

• زخم پوست
• ریزش مو
• خستگی پرتو درمانی چیست
• احساس مریضی
• زخم دهان
• بی اشتهایی
• بلع دشوار
• اسهال
• خشکی عضلات و مفاصل
• مشکلات جنسی و ناباروری

عوارض پرتو درمانی برای اطرافیان

خوشبختانه در اکثر موارد پرتودرمانی، هیچ خطری برای اطرافیان بیمار وجود ندارد.

اما در برخی موارد خاص، ممکن است نیاز به رعایت نکات احتیاطی برای کاهش میزان قرار گرفتن در معرض پرتو وجود داشته باشد.

انواع پرتودرمانی و عوارض آن برای اطرافیان:

پرتودرمانی خارجی: در این روش که رایج‌ترین نوع پرتودرمانی است، پرتوها از خارج از بدن به سمت تومور تابانده می‌شوند. در این روش، هیچ پرتوی از بدن بیمار ساطع نمی‌شود و در نتیجه هیچ خطری برای اطرافیان وجود ندارد.

پرتودرمانی داخلی (براکی تراپی): در این روش، منبع پرتوزا در داخل بدن و نزدیک به تومور قرار داده می‌شود. در این روش، ممکن است مقدار کمی پرتو از بدن بیمار ساطع شود.

در براکی تراپی موقت، منبع پرتوزا فقط برای مدت کوتاهی در بدن بیمار قرار می‌گیرد و پس از آن خارج می‌شود. در این موارد، ممکن است پزشک برای احتیاط، محدود کردن تماس نزدیک با بیمار را برای چند روز توصیه کند.
در براکی تراپی دائم، منبع پرتوزا به طور دائم در بدن بیمار باقی می‌ماند. در این موارد، میزان پرتو ساطع شده بسیار کم است و معمولاً خطری برای اطرافیان ایجاد نمی‌کند. با این حال، ممکن است پزشک توصیه‌هایی برای محدود کردن تماس طولانی مدت با بیمار، به خصوص برای کودکان و زنان باردار، داشته باشد.

رعایت نکات ایمنی پرتو درمانی برای اطرافیان

رعایت فاصله: در صورت لزوم، رعایت فاصله مناسب از بیمار می‌تواند به کاهش میزان قرار گرفتن در معرض پرتو کمک کند.
محدود کردن زمان تماس: محدود کردن زمان تماس با بیمار، به خصوص در براکی تراپی موقت، می‌تواند به کاهش میزان قرار گرفتن در معرض پرتو کمک کند.
استفاده از محافظ: در برخی موارد، ممکن است پزشک استفاده از محافظ مانند پیشبند سربی را برای افراد خاصی که در تماس نزدیک با بیمار هستند، توصیه کند.

رادیوتراپی چگونه عمل می کند؟

در دوزهای بالا، پرتو درمانی سلول های سرطانی را می کشد یا سرعت رشد آنها را از طریق آسیب زدن به DNA آنها کاهش می دهد. سلول های سرطانی که DNA شان آسیب دیده و ترمیم پذیر هم نیستند، دیگر تقسیم سلولی نمی کنند یا می میرند. زمانی که سلول سرطانی آسیب دیده می میرد، از توده سرطان جدا شده و توسط خود بدن دفع می شود.

پرتو درمانی سلول های سرطانی را درجا نمی کشد. این فرآیند روزها و هفته ها طول می کشد تا بالاخره DNA سلول آسیب ببیند و سلول بمیرد. سپس این روند مرگ سلولی سرطان، تا هفته ها و ماه ها بعد از پرتو درمانی ادامه خواهد داشت. پرتو درمانی چیست

پرتو درمانی چیست

چرا از رادیوتراپی استفاده می شود؟

پرتو درمانی برای درمان سرطان، و بیشتر از آن برای کاهش علائم سرطان مورد استفاده قرار می گیرد.

زمانی که از پرتو درمانی برای درمان سرطان استفاده شود، این روش می تواند از بازگشت سرطان جلوگیری کند یا رشد توده سرطانی را کند و حتی متوقف کند.

اما می توان از پرتو درمانی برای کاهش علائم سرطان هم استفاده کرد، که به آن درمان تسکینی هم می گویند. در این روش می توان، از پرتو درمانی بیرونی برای کوچک کردن تومور سرطانی و درمان درد یا دیگر مشکلات ناشی از سرطان، مانند دشواری تنفس یا از دست رفتن کنترل ادرار و مدفوع استفاده کرد.    پرتو درمانی چیست

البته به یاد داشته باشید که بسته به نوع سرطان، اغلب از پرتو درمانی برای درمان سرطان در مراحل اولیه و غیر پیشرفته استفاده می شود. در غیر اینصورت پرتو درمانی بیشتر به عنوان درمان مکمل جراحی سرطان مورد استفاده قرار خواهد گرفت. برای اطلاع از روش درمان جراحی سرطان پروستات کلیک کنید.

انواع سرطان هایی که رادیو تراپی می تواند آنها را درمان کند

پرتو درمانی بیرونی برای درمان بسیاری از انواع سرطان مورد استفاده قرار می گیرد.

از طرف دیگر پرتو درمانی درونی یا داخلی برای درمان سرطان های ناحیه سر و گردن، سینه، رحم، پروستات و چشم مورد استفاده قرار می گیرد.

همچنین نوع خاصی از پرتو درمانی سیستماتیک هم که با نام پرتو درمانی یُدی یا I-131 شناخته می شود، اغلب برای انواع سرطان تیروئید استفاده می شود.

علاوه بر این، نوع دیگری از پرتو درمانی سیستماتیک هم که با نام پرتو درمانی هدفمند شناخته می شود، برای درمان برخی از بیمارانی که به سرطان پروستات پیشرفته مبتلا هستند مورد استفاده قرار می گیرد. به این نوع از پرتو درمانی، پرتو درمانی مولکولی هم گفته می شود. پرتو درمانی چیست

چگونه از رادیوتراپی در کنار روش های دیگر درمان سرطان استفاده می شود

برای برخی از افراد، پرتو درمانی شاید تنها روش درمانی باشد که جهت از بین بردن کامل سرطان به آن احتیاج داشته باشند. اما در اغلب موارد، از پرتو درمانی در کنار روش های دیگر درمان سرطان، از قبیل جراحی، شیمی درمانی و ایمونوتراپی استفاده می شود. در این شرایط می توان از پرتو درمانی پیش، در حین یا پس از روش های دیگر، برای بالا بردن شانس درمان کامل بهره برد. تعیین زمانبندی انجام پرتو درمانی هم به نوع سرطان مورد درمان، و هدف از انجام پرتو درمانی بستگی دارد.

زمانی که از پرتو درمانی در ترکیب با جراحی استفاده می شود، این روش می تواند در زمان های زیر انجام پذیرد:

• پیش ازجراحی، برای کوچک کردن اندازه تومور، تا جراح بتواند راحت تر تومور را حذف کند و شانس بازگشت آن کمتر شود. پرتو درمانی چیست
• در حین جراحی، تا پرتوها بتوانند بدون تماس با پوست، مستقیما به توده سرطانی برسند. در این روش، پزشک جراح راحت تر می تواند از بافت های سالم اطراف، در برابر اشعه های پرتو درمانی مراقبت کند.
• بعد از جراحی، برای کشتن سلول های سرطانی باقی مانده در بدن.

غذاهای مفید بعد از پرتو درمانی

رادیوتراپی می تواند موجب عوارضی شود که فرآیند خورد و خوراک را برای فرد دشوار می کنند. از جمله حالت تهوع، زخم دهان و مشکلات گلو از قبیل ازوفاژیت. از آنجایی که بدن انرژی زیادی در طول پرتو درمانی مصرف می کند، دریافت غذاهای مفید بعد از پرتودرمانی از جمله کالری و پروتئین برای بدن بسیار مهم است تا فرد بتواند در طول درمان وزن خود را حفظ کند.

روزهای بعد از پرتودرمانی

روزهای بعد از پرتودرمانی، دوران مهمی برای بهبودی و مراقبت از خودتان است. در این دوران، ممکن است عوارض جانبی پرتودرمانی را تجربه کنید و نیاز به توجه و مراقبت ویژه داشته باشید. مراقبت‌های عمومی بعد از پرتودرمانی:

استراحت کافی: بدن شما برای ترمیم و بازسازی به استراحت نیاز دارد. سعی کنید به اندازه کافی بخوابید و از فعالیت‌های شدید بدنی خودداری کنید.
تغذیه مناسب: یک رژیم غذایی سالم و متعادل می‌تواند به تقویت سیستم ایمنی و بهبودی سریع‌تر شما کمک کند.
مقدار زیادی میوه، سبزیجات و غلات کامل مصرف کنید.
پروتئین کافی برای ترمیم بافت‌ها دریافت کنید.
مایعات فراوان بنوشید، به خصوص آب.
مراقبت از پوست: پرتودرمانی می‌تواند باعث التهاب و خشکی پوست شود.
از صابون‌های ملایم و بدون عطر استفاده کنید.
پوست خود را به آرامی با آب ولرم بشویید و با حوله نرم خشک کنید.
از لوسیون‌های مرطوب کننده بدون عطر برای حفظ رطوبت پوست استفاده کنید.
از قرار گرفتن در معرض نور خورشید خودداری کنید و از لباس‌های محافظ استفاده کنید.
کنترل عوارض جانبی: ممکن است عوارض جانبی مانند خستگی، تهوع، استفراغ، اسهال یا مشکلات ادراری را تجربه کنید.
در مورد راه‌های کنترل این عوارض با پزشک خود صحبت کنید.
داروهای تجویز شده توسط پزشک را به طور منظم مصرف کنید.

چنانچه در طول پرتو درمانی مشکلاتی در خورد و خوراک و حفظ وزن خود داشتید، بهتر است با پزشک خود مشورت کنید.

اطلاعات مطب و نوبت دهی

منبع