عوارض پرتو درمانی

پرتو درمانی یا همان رادیوتراپی می تواند در درمان بسیاری از انواع سرطان ها مفید و موثر باشد. اما مانند تمام انواع دیگر روش های درمان سرطان، پرتو درمانی هم عوارض جانبی مخصوص به خودش را دارد. هر کسی که تحت تأثیر اشعه های پرتو درمانی قرار می گیرد، دچار عوارض جانبی متفاوتی می شود. این عوارض به نوع سرطان، محل قرار گیری توده سرطانی، دوز پرتو درمانی، شرایط عمومی سلامت فرد و عوامل دیگری بستگی دارد. این مسئله اهمیت زیادی دارد که پیش از شروع فرآیند درمان، درباره عوارض پرتو درمانی با پزشک مورد نظر خود مشورت کنید.

در ادامه قصد داریم تا بیشتر در مورد عوارض پرتو درمانی صحبت کنیم و اطلاعت مفیدی در این زمینه به شما ارائه دهیم. با ما همراه باشید.

چرا پرتو درمانی موجب بروز عوارض می شود؟

در پرتو درمانی یا همان رادیو تراپی از اشعه هایی با دوز و تراکم بالا، برای کشتن سلول های سرطان استفاده می شود. عوارض پرتو درمانی همیشه ناشی از آسیب هایی است که در حین عمل، به بافت های سالم اطراف توده وارد می شود.

در سال های اخیر تحقیقات زیادی پیرامون این روند انجام پذیرفته و باعث پیشرفت زیادی در این زمینه گردیده است، به شکلی که پرتاب اشعه در رادیوتراپی امروزه بسیار دقیق تر از گذشته صورت می گیرد. این اتفاق باعث شده تا امروزه عوارض پرتو درمانی به نسبت گذشته کاهش چشمگیری پیدا کند.

ایمنی این عمل به حدی رسیده است که برخی از افراد عوارض بسیار کمی را در اثر رادیوتراپی تجربه می کنند، و خیلی های دیگر ممکن است حتی دچار هیج عارضه ای نشوند. البته این در حالی است که برخی از افراد دچار عوارض بسیار شدید می شوند.

واکنش بدن به پرتو درمانی اغلب از هفته دوم یا سوم بعد از عمل آغاز می شود و ممکن است تا هفته ها بعد از آخرین جلسه رادیوتراپی ادامه داشته باشد. این نکته را به یاد داشته باشید که بعضی از عوارض جانبی رادیوتراپی ممکن است طولانی مدت باشند.

آیا راهکاری برای پیشگیری از عوارض جانبی پرتو درمانی وجود دارد؟

بله. پیشگیری و درمان عوارض رادیوتراپی بخش مهمی از روند کلی درمان سرطان شما خواهد بود.

پیش از شروع درمان، سعی کنید از پزشک خود بپرسید که با توجه به وضعیت منحصر به فرد شما، احتمالا چه عوارضی را تجربه خواهید کرد. همچنین در طول جلسات درمانی و بعد از اتمام جلسات، پزشک را در جریان وضعیت عمومی خود بگذارید. داشتن آمادگی لازم و مصرف مواد غذایی مقوی و مناسب، یا به صورت کلی تقویت بدن می تواند شدت و احتمال عوارض جانبی رادیوتراپی را کاهش دهد.

رایج ترین عوارض پرتو درمانی

پرتو درمانی یک درمان ناحیه ای است. به این معنی که تنها روی ناحیه مورد هدف در بدن اثر می گذارد. به عنوان مثال پرتو درمانی ناحیه سر، می تواند موجب ریزش مو بشود. اما افرادی که پرتو درمانی را در نواحی دیگر بدن خود انجام می دهند، اصولا دچار ریزش مو نمی شوند.

رایج ترین عوارض جانبی رادیوتراپی عبارتند از:

تغییرات پوستی. برخی از افرادی که تحت پرتو درمانی قرار می گیرند عوارضی مانند خشکی پوست، خارش، تاول یا بی رنگ شدن پوست را تجربه می کنند. بروز این عوارض جانبی بستگی به این دارد که درمان در کدام ناحیه از بدن صورت گرفته باشد. تغییرات پوستی حاصل از پرتو درمانی بیرونی، معمولا تا چند هفته بعد از روند درمان، خود به خود از بین می روند. چنانچه هم که آسیب وارد شده به پوست جدی باشد، پزشک برنامه درمانی را عوض می کند. استفاده از لوسیون های پوستی می توانند در کاهش عوارض پوستی رادیوتراپی کمک کنند، اما پیش از مصرف آنها حتما با پزشک متخصص خود مشورت کنید.

بی حالی. بی حالی عبارتی است که برای توصیف خستگی تقریبا همیشگی بدن مورد استفاده قرار می گیرد. بسیاری از بیماران بعد از پرتو درمانی، بی حالی را تا چند مدت تجربه می کنند. سطح این بی حالی به برنامه درمانی شما بستگی خواهد داشت. به عنوان مثال، پرتو درمانی ترکیب شده با شیمی درمانی می تواند موجب بروز بی حالی شدید شود.

عوارض بلند مدت پرتو درمانی. بیشتر عوارض جانبی رادیوتراپی بعد از فرایند درمان از بین می روند. اما برخی از آنها هستند که ادامه پیدا می کنند، باز می گردند یا بعدا خودشان را نشان می دهند. به اینها، عوارض بلند مدت پرتو درمانی می گویند. یکی از خطرناک ترین انواع این عوارض بلند مدت می تواند بازگشت سرطان باشد. این سرطان، نوع جدیدی است که اتفاقا در اثر درمان نادرست سرطان قبلی به وجود آمده است. شانس بروز عوارض بلند مدت بسیار کم و عملا نادر است، و خطرش نسبت به منافعش بسیار ناچیز است.

عوارض ناحیه ای پرتو درمانی

برخی از عوارض جانبی هستند که به نوع و محل انجام پرتو درمانی در بدن بستگی دارند.

سر و گردن. رادیوتراپی که روی سر یا گردن فرد هدف گرفته شده است ممکن است عوارض زیر را موجب شود:

• خشکی دهان
• زخم دهان و لثه
• بلع دشوار
• خشکی فک
• حالت تهوع
• ریزش مو
• ورمی به نام لنفادم
• پوسیدگی دندان

قفسه سینه. رادیوتراپی هدف گرفته شده روی سینه ممکن است عوارض زیر را ایجاد کند:

• بلع دشوار
• تنگی نفس
• زخم سینه یا نوک سینه
• خشکی شانه ها
• تب، سرفه و پر شدگی قفسه سینه. این اتفاق ممکن است بین 2 هفته تا 6 ماه بعد از پرتو درمانی رخ بدهد.
• فیبروسیس رادیوتراپی، که موجب زخم دائمی ریه ها می شود. یک متخصص انکولوژی خوب مانند دکتر احسان کرباسی، می داند که چگونه به بهترین نحو خطر بروز فیبروسیس را کاهش دهد.

شکم. پرتو درمانی هدف گرفته شده روی ناحیه شکم می تواند موجب عوارض زیر شود:

• بی اشتهایی
• حالت تهوع و استفراغ
• گرفتگی روده
• اسهال

این عوارض به احتمال زیاد بعد از درمان از بین می روند. در حین درمان، پزشک می تواند با تجویز دارو، این عارضه ها را کمتر کند. همچنین تغییر دادن رژیم غذایی هم می تواند در کاهش این خطرات موثر باشد.

لگن. پرتو درمانی هدف گرفته شده روی ناحیه لگن می تواند عوارض زیر را موجب شود:

• اسهال
• خونریزی مقعدی
• بی اختیاری کنترل ادرار و مدفوع
• التهاب مثانه
• بروز مشکلات جنسی برای آقایان، از جمله ناتوانی در نعوذ یا نگه داشتن آن
• کاهش میزان اسپرم ها و کم شدن فعالیت آنها. این اتفاق البته بیشتر در رادیوتراپی ناحیه تناسلی یا غده پروستات رخ می دهد و می تواند روی باروری فرد اثر بگذارد.
• تغییر در قاعدگی خانم ها، مانند توقف قاعدگی
• بروز علائم یائسگی، مانند خارش، سوزش و خشکی واژن یا تغییرات دیگر در سلامت جنسی خانم ها
• خطر ناباروری

منبع