فهرست
آزمایش PSA برای غربالگری سرطان پروستات
آزمایش PSA یک آزمایش خون است که به طور عمده برای غربالگری سرطان پروستات استفاده می شود. این آزمایش میزان پروتئین خاص پروستات (PSA) را در خون شما اندازه گیری می کند. PSA پروتئینی است که توسط بافت های سرطانی و غیر سرطانی در پروستات، غده کوچکی که در زیر مثانه مردان قرار دارد، تولید می شود.
بیشتر PSA در مایع منی یافت می شود که آن هم توسط پروستات تولید می شود. مقدار کمی از PSA به طور معمول در خون وجود دارد.
آزمایش PSA می تواند سطوح بالای PSA را که ممکن است نشان دهنده وجود سرطان پروستات باشد، تشخیص دهد. با این حال، بسیاری از شرایط دیگر، مانند بزرگ شدن یا التهاب پروستات، نیز می توانند سطح PSA را افزایش دهند. بنابراین، تعیین اینکه یک امتیاز PSA بالا به چه معناست، می تواند پیچیده باشد.
چرا آزمایش PSA انجام می شود؟
آزمایش PSA به چند دلیل انجام می شود:
شیوع سرطان پروستات : سرطان پروستات یک سرطان شایع است و علت مرگ و میر ناشی از سرطان در مردان به شمار می رود.
تشخیص زودهنگام : تشخیص سرطان پروستات می تواند به دریافت درمان مناسب و به موقع کمک کند که ممکن است در نهایت به نجات جان بیمار منجر شود.
افزایش سطح PSA : سرطان پروستات می تواند باعث افزایش سطح PSA در خون شود. با این حال، به خاطر داشته باشید که بسیاری از شرایط غیر سرطانی نیز می توانند سطح PSA را بالا ببرند.
نقش غربالگری : آزمایش PSA فقط ابزاری برای غربالگری علائم اولیه سرطان پروستات است. این آزمایش به تنهایی قادر به تشخیص قطعی سرطان نیست.
در کنار آزمایش PSA، پزشکان اغلب از روش دیگری به نام معاینه دیجیتال رکتوم (DRE) برای غربالگری سرطان پروستات استفاده می کنند. در این معاینه، پزشک با وارد کردن یک انگشت چرب شده و دستکش دار به راست روده، به بررسی پروستات می پردازد. با لمس یا فشار دادن پروستات، پزشک ممکن است بتواند وجود توده های غیرطبیعی یا نواحی سفت را تشخیص دهد.
نکات مهم:
نه آزمایش PSA و نه معاینه دیجیتال رکتوم به تنهایی برای تشخیص سرطان پروستات کافی نیستند.
نتایج غیرطبیعی در این آزمایشات ممکن است پزشک را بر آن دارد تا بیوپسی پروستات را توصیه کند.
در بیوپسی پروستات، نمونه هایی از بافت پروستات برای بررسی آزمایشگاهی برداشته می شود. تشخیص نهایی سرطان بر اساس نتایج بیوپسی صورت می گیرد.
کاربردهای آزمایش PSA
آزمایش PSA علاوه بر غربالگری سرطان پروستات، در موارد زیر نیز کاربرد دارد:
پیگیری بعد از درمان : اگر قبلاً به سرطان پروستات مبتلا شده اید، ممکن است پزشک برای موارد زیر از آزمایش PSA استفاده کند:
سنجش اثربخشی درمان : تعیین اینکه آیا درمان انجام شده در کاهش سطح PSA و کنترل سرطان مؤثر بوده است یا خیر.
بررسی عود سرطان : بررسی اینکه آیا سرطان پس از درمان اولیه عود کرده است یا خیر.
با کاهش سطح PSA پس از درمان و در طول معاینات منظم، پزشک می تواند احتمال بازگشت سرطان را کنترل کند.
ریسک های آزمایش PSA
سازمان های پزشکی در توصیه های خود در مورد اینکه چه کسانی باید و چه کسانی نباید آزمایش غربالگری PSA انجام دهند، اختلاف نظر دارند. صحبت با پزشک در مورد مزایا، محدودیت ها و خطرات احتمالی آزمایش PSA می تواند به شما در تصمیم گیری آگاهانه کمک کند.
مزایای آزمایش PSA
آزمایش PSA ممکن است به تشخیص زودهنگام سرطان پروستات کمک کند. سرطان در مراحل اولیه به راحتی قابل درمان است و احتمال درمان قطعی آن بیشتر است.
اما برای قضاوت در مورد فایده این آزمایش، مهم است بدانید که آیا تشخیص زودهنگام و درمان زودهنگام نتایج درمان را بهبود می بخشد و تعداد مرگ و میر ناشی از سرطان پروستات را کاهش می دهد یا خیر.
موضوع کلیدی روند معمول سرطان پروستات است. سرطان پروستات معمولاً در طول سال های متمادی به آرامی پیشرفت می کند. بنابراین، ممکن است سرطان پروستاتی داشته باشید که هرگز باعث ایجاد علائم نشود یا در طول زندگی شما به مشکل پزشکی تبدیل نشود.
محدودیت های آزمایش PSA
آزمایش PSA محدودیت هایی دارد که در زیر به آن ها اشاره می شود:
عوامل افزایش دهنده PSA : سطوح PSA علاوه بر سرطان، تحت تاثیر عوامل دیگری نیز افزایش می یابد. از جمله این عوامل می توان به بزرگ شدن پروستات (هیپرپلازی خوش خیم پروستات یا BPH) و التهاب یا عفونت پروستات (پروستاتیت) اشاره کرد. همچنین، به طور طبیعی، سطح PSA با افزایش سن بالا می رود.
عوامل کاهش دهنده PSA : برخی داروهای مورد استفاده برای درمان پروستاتیک یا مشکلات ادراری و همچنین دوزهای بالای برخی داروهای شیمی درمانی ممکن است سطح PSA را کاهش دهند. چاقی نیز می تواند باعث کاهش سطح PSA شود.
نتایج گمراه کننده : آزمایش PSA همیشه نتایج دقیقی ارائه نمی دهد. سطح بالای PSA لزوماً به معنای ابتلا به سرطان نیست. همچنین ممکن است فردی مبتلا به سرطان پروستات باشد در حالی که سطح PSA او نرمال باشد.
تشخیص بیش از حد : برخی از سرطان های پروستات که توسط آزمایش PSA تشخیص داده می شوند، هرگز باعث ایجاد علائم یا مرگ نمی شوند. این سرطان های بدون علامت، تشخیص بیش از حد در نظر گرفته می شوند یعنی شناسایی سرطانی که به احتمال زیاد باعث مشکلات سلامتی جدی یا خطر مرگ نمی شود.
ریسک‌های بالقوه آزمایش PSA
ریسک‌های بالقوه‌ی آزمایش PSA عمدتاً به تصمیماتی که بر اساس نتایج آزمایش می‌گیرید، مانند تصمیم به انجام آزمایش‌های بیشتر و درمان سرطان پروستات، مرتبط است. این ریسک‌ها عبارتند از:
عوارض بیوپسی : بیوپسی روشی است که خطرات خاص خود را دارد، از جمله درد، خونریزی و عفونت.
تأثیرات روان‌شناختی : نتایج مثبت کاذب آزمایش یعنی سطح بالای PSA اما عدم کشف سرطان در بیوپسی – می‌تواند باعث اضطراب یا ناراحتی شود. همچنین، اگر مبتلا به سرطان پروستات تشخیص داده شوید، اما به نظر برسد که توموری با رشد آهسته باشد که منجر به بیماری نمی‌شود، ممکن است تنها با دانستن اینکه این سرطان را دارید، اضطراب قابل توجهی را تجربه کنید.
آزمایش PSA چگونه انجام میشود؟
برای انجام آزمایش PSA، پرستار یا تکنسین پزشکی با استفاده از یک سوزن، از رگ، احتمالاً در بازوی شما، خون می‌گیرد. سپس نمونه خون برای اندازه‌گیری سطح PSA شما در آزمایشگاه آنالیز میشود.
نتایج آزمایش PSA
نتایج آزمایش PSA بر حسب نانوگرم PSA در هر میلی‌لیتر خون (ng/mL) گزارش میشود. هیچ نقطه‌ی برش مشخصی بین سطح نرمال و غیرطبیعی PSA وجود ندارد. پزشک شما ممکن است بر اساس نتایج آزمایش PSA، بیوپسی پروستات را توصیه کند.
میزان نرمال PSA به سن شما بستگی دارد. در اینجا محدوده‌های کلی برای سطوح PSA طبیعی بر اساس سن آورده شده است:
40 تا 49 سال: کمتر از 2.5 نانوگرم در میلی لیتر (ng/mL)
50 تا 59 سال: کمتر از 3.5 ng/mL
60 تا 69 سال: کمتر از 4.5 ng/mL
70 به بالا: کمتر از 5.5 ng/mL
توجه به این نکته مهم است که این فقط محدوده های کلی است. سطح PSA شما ممکن است بر اساس عوامل دیگری مانند اندازه پروستات و سابقه خانوادگی سرطان پروستات، حتی اگر در محدوده طبیعی باشد، بالا باشد.
پزشک شما می تواند بر اساس سابقه پزشکی و عوامل خطر فردی شما، سطح PSA طبیعی شما را تعیین کند.
انواع تفسیر نتایج PSA
پزشک شما ممکن است قبل از تصمیم‌گیری در مورد انجام بیوپسی برای بررسی بافت سرطانی، از روش‌های دیگری برای تفسیر نتایج PSA استفاده کند. این روش‌های دیگر با هدف افزایش دقت آزمایش PSA به عنوان یک ابزار غربالگری انجام شده‌اند.
پژوهشگران همچنان در حال بررسی انواع آزمایش PSA برای تعیین اینکه آیا آن‌ها مزیت قابل اندازه‌گیری ارائه می‌دهند، هستند.
انواع تفسیر نتایج آزمایش PSA عبارتند از:
سرعت تغییر PSA (PSA velocity) : سرعت تغییر PSA، میزان تغییر سطح PSA در طول زمان است. افزایش سریع PSA ممکن است نشان دهنده وجود سرطان یا نوع تهاجمی سرطان باشد. با این حال، مطالعات اخیر، ارزش سرعت تغییر PSA در پیش‌بینی یافتن سرطان پروستات از طریق بیوپسی را زیر سوال برده‌اند.
درصد PSA آزاد (Free PSA) : PSA به دو شکل در خون گردش می‌کند – یا به پروتئین‌های خاص خون متصل است یا آزاد است. اگر سطح PSA شما بالا باشد اما درصد PSA آزاد کم باشد، احتمال ابتلا به سرطان پروستات بیشتر است.
تراکم PSA (PSA density) : سرطان‌های پروستات می‌توانند به ازای هر حجم بافت، PSA بیشتری نسبت به عارضه‌های خوش‌خیم پروستات تولید کنند. اندازه‌گیری تراکم PSA، مقادیر PSA را با حجم پروستات تنظیم می‌کند. اندازه‌گیری تراکم PSA به طور کلی به MRI یا سونوگرافی ترانس‌رکتال نیاز دارد.
قبل از انجام آزمایش PSA، در مورد مزایا و ریسک های آن با پزشک خود صحبت کنید. اگر تصمیم گرفتید که آزمایش PSA برای شما مناسب است، از پزشک خود بپرسید:
چه زمانی نتایج را با من در میان خواهید گذاشت؟
اگر نتایج مثبت باشد، چه توصیه‌هایی ممکن است داشته باشید؟
در صورت منفی بودن نتایج، چند وقت به چند وقت باید آزمایش را تکرار کنم؟
