پرتودرمانی سرطان غدد بزاقی – بخش اول
سرطان های غدد بزاقی معمولا از نوع سرطان سلول سنگفرشی نبوده و چندان شایع هم نیستند و معمولاً جراحی های پیچیده ای دارند. با توجه به این موضوع، بسیار حائز اهمیت است که برای پرتودرمانی سرطان غدد بزاقی به یک مرکز سرطان و انکولوژیست پرتودرمانی که در درمان این سرطان ها تجربه کافی دارند، بروید.
در پرتودرمانی از اشعه ایکس یا ذرات پرانرژی برای از بین بردن سلول های سرطانی یا کند کردن رشد آنها استفاده می شود. برای درمان سرطان غدد بزاقی می توان از رادیوتراپی به روش های زیر استفاده کرد:
- به عنوان درمان اصلی (به تنهایی یا با شیمی درمانی) برای برخی از سرطان های غدد بزاقی که به دلیل اندازه یا محل تومور با جراحی قابل برداشتن نیستند.
- به عنوان درمان اصلی (به تنهایی یا با شیمی درمانی) برای مواقعی که بیمار به دلیل مشکلات قلبی و… نمی تواند جراحی کند یا اگر فرد تمایل به جراحی ندارند (عوارض جراحی را نمی پذیرد).
- پس از عمل جراحی، که به آن پرتودرمانی آدجوانت یا کمکی نیز می گویند، (به تنهایی یا همراه با شیمی درمانی) به منظور از بین بردن سلول های سرطانی که ممکن است بعداز جراحی باقی مانده باشند (برای کمک به کاهش احتمال بازگشت سرطان).
- برای کمک به تسکین علائم، مانند درد، خونریزی، یا مشکل در بلع، در افراد مبتلا به سرطان غدد بزاقی پیشرفته
کمورادیوتراپی (پرتودرمانی که همزمان با شیمی درمانی انجام می شود) اغلب بهتر از پرتودرمانی به تنهایی اثر می کند، اما عوارض جانبی بیشتری نیز دارد، لذا فقط در مواقع خاصی توصیه به انجام آن می شود.
تابش اشعه به ناحیه صورت، می تواند مشکلاتی را برای دندان ها و لثه ها ایجاد کند، بنابراین قبل از شروع درمان ضروری است که به دندانپزشک مراجعه کنید. دندانپزشک می تواند قبل از درمان از سلامت دهان شما اطمینان حاصل کند. وی ممکن است توصیه کند که برخی از دندان های خراب را قبل از شروع پرتو درمانی سرطان غدد بزاقی ترمیم کرده یا بکشید زیرا احتمال عفونت دندان با رادیوتراپی افزایش پیدا می کند. در طول درمان و پس از آن، دندانپزشک شما می تواند به بررسی و درمان هر گونه مشکلی که ممکن است پیش آید، مانند عفونت یا آسیب دندان و استخوان کمک کند.
قبل از درمان غدد بزاقی سیگار را ترک کنید
اگر سیگار می کشید، مهم است که آن را ترک کنید. استعمال دخانیات در طول پرتودرمانی می تواند عوارض جانبی بیشتری ایجاد کند و پاسخ ضعیفی به پرتودرمانی حاصل کند که همین امر به نوبه خود می تواند خطر بازگشت سرطان (عود) را افزایش دهد. سیگار کشیدن پس از درمان نیز احتمال ابتلا به سرطان جدید را افزایش می دهد. ترک سیگار برای همیشه (بخصوص قبل از شروع درمان) بهترین راه برای بهبود شانس شما برای درمان موفقیت آمیز است.
پرتودرمانی خارجی برای سرطان غدد بزاقی(EBRT: External Beam Radiation Therapy)
پرتودرمانی خارجی (EBRT)، شایعترین روش پرتودرمانی برای درمان سرطان غدد بزاقی است. در این روش پرتوها از سمت خارج از بدن بر روی سرطان متمرکز می شوند.
قبل از شروع جلسات، تیم پرتودرمانی از یک سی تی اسکن برای اندازه گیری دقیق و تعیین زوایای صحیح اشعه وتعیین دوز مناسب تابش استفاده می کند. یک ماسک سر و گردن انعطاف پذیر اما محکم ساخته شده از یک نوع پلاستیک مخصوص برای ثابت نگه داشتن سر، گردن و شانه های شما در یک موقعیت معین برای هر درمان ساخته می شود. برخی از افراد ممکن است در حین استفاده از این ماسک کمی احساس محدودیت کنند و ممکن است نیاز به درخواست دارویی برای کمک به آنها در طول درمان داشته باشند. گاهی اوقات می توان ماسک را طوری تنظیم کرد که بیش از حد سفت نباشد. انکولوژیست رادیوتراپی شما می تواند شما را راهنمایی کند. همچنین ممکن است برای شما یک پروتز مخصوص دهانی، که در طول درمان در دهان خود نگه دارید، تعبیه شود.
انجام پرتودرمانی بسیار شبیه به عکس برداری با اشعه ایکس است، اما شدت اشعه قوی تر است و دقیقاً سرطان را هدف قرار می دهد. این روش به خودی خود بدون درد است و هر درمان تنها چند دقیقه (10-5 دقیقه) طول می کشد. البته زمان تنظیم و قرار دادن شما در محل دقیق برای درمان سبب می شود تا چند دقیقه دیگر نیز به تایم درمان شما اضافه شود.
تکنیک های رادیوتراپی :
- پرتودرمانی منسجم سه بعدی (3-D CRT): 3-D CRT از تصویربرداری و رایانه های ویژه برای نقشه برداری از محل تومور استفاده می شود. سپس چندین پرتو تشعشع شکل می گیرد و از جهات مختلف به سمت تومور نشانه می رود. هر پرتو به تنهایی نسبتاً ضعیف است، اما پرتوها همگی در تومور به هم می رسند تا دوز بالایی از تابش را در آنجا ایجاد کنند.
همچنین تکنیک های پیشرفته تر EBRT نیز وجود دارد که به پزشکان کمک می کند پرتو را با دقت بیشتری متمرکز کنند، از جمله:
- پرتودرمانی با شدت تعدیل شده (IMRT): IMRT شکل پیشرفته تری از درمان 3-D CRT است. IMRT روشی استاندارد برای ارسال پرتوهای خارجی برای این نوع سرطان ها به شمار می رود. این دستگاه از یک ماشین کامپیوتری استفاده می کند که در واقع در حین ارسال پرتو در اطراف بیمار حرکت می کند. همراه با شکل دادن به پرتوها و مورد هدف قرار دادن آنها به سمت تومور از چندین زاویه، می توان شدت (قدرت) پرتوها را تنظیم کرد تا دوز رسیده به بافت های طبیعی مجاور را به حداقل رساند. این ممکن است به پزشک اجازه دهد دوز بالاتری از اشعه را با عوارض جانبی کمتر به تومور برساند.
- پروتون بیم تراپی: در پرتودرمانی با پرتو پروتون یا پروتون بیم تراپی، از پرتوهای پروتون به جای اشعه ایکس برای متمرکز شدن بر روی سرطان استفاده می شود. برخلاف اشعه ایکس که از بیمار عبور می کند و بدن را قبل و بعد از برخورد با تومور در معرض تشعشع قرار می دهد، پروتون ها پس از طی مسافت معینی از حرکت باز می مانند. بنابراین بافت های پشت تومور تقریباً در برابر تشعشعات محافظت می شوند و حتی بافت های جلوی تومور نسبت به تومور در معرض تشعشعات کمتری قرار دارند. این بدان معناست که پرتو پروتون می تواند تابش را فقط به سرطان معطوف کند و در عین حال آسیب کمتری به بافت های طبیعی مجاور وارد می کند. از آنجایی که ساختارهای حیاتی بسیاری در نزدیکی حفره بینی یا سینوس های پارانازال وجود دارد، تابش پرتو پروتون می تواند برای درمان تومورهای خاص استفاده شود. اما مطالعات بیشتری در خصوص پروتون درمانی برای ارزیابی عوارض جانبی طولانی مدت و برتری آن به IMRT مورد نیاز است.
- پرتودرمانی نوترونی به جای استفاده از اشعه ایکس از پرتوهای نوترون پرانرژی استفاده می کند. نوترون ها ذرات خنثی در اتم ها هستند. برخی از مطالعات نشان داده اند که این نوع پرتوها ممکن است موثرتر باشد، اما ممکن است منجر به عوارض جانبی بیشتری نیز شود. در حال حاضر مرکزی برای نوترون درمانی در ایران وجود ندارد.
برنامه درمانی برای پرتودرمانی خارجی (EBRT)
EBRT استاندارد برای سرطان های غدد بزاقی معمولاً به صورت فراکسیون های روزانه (دوز) 5 روز در هفته برای حدود 6 تا 7 هفته تجویز می شود. اما گاهی اوقات ممکن است از برنامه های دیگر استفاده شود:
- Hyper fractionation نوعی متد رادیوتراپی است که طی آن دوز کمتری از اشعه در هر بار درمان تجویز می شود ولی درمانها دو بار در روز انجام می شوند (به مدت 7-6 هفته) و گاهی سبب کاهش عوارض درمان می شود.
- Accelerated fractionation به دوز استاندارد اشعه اشاره دارد که هر روز اما در دوره زمانی کوتاه تری (5 تا 6 هفته) به جای 7 هفته معمول داده می شود. به عنوان مثال، اشعه 6 روز در هفته در طول 5 هفته، (به جای 5 روز در هفته به مدت 7 هفته) داده می شود.
• پرتودرمانی Hypofractionation دوز اشعه در هر جلسه از درمان بالاتر از حد معمول است و هدف از انجام این نوع درمان، کاهش تعداد جلسات است.(به عنوان مثال، دوز پرتو روزانه بیشتر از حد معمول، و به مدت 6 هفته داده می شود، نه 7 هفته استاندارد).
