رادیوتراپی در لنفوم هوچکین و غیر هوچکین

لنفوم هوچکین (Hodgkin lymphoma; HL) نوعی بدخیمی مربوط به سیستم لنفاوی است. این بیماری در کودکان و بزرگسالان رخ می‌دهد اما در دهه سوم زندگی شایع‌تر است. این بدخیمی یکی از انواع سرطان ها محسوب می‌شود که با پرتودرمانی لنفوم هوچکین قابل درمان است.

لنفوم چیست؟

لنفوم یا لنفوما (یا سرطان غدد لنفاوی به انگلیسی Lymphoma) نوعی سرطان است که در سیستم لنفاوی که بخشی از شبکه مقابله با میکروب در بدن به شمار می رود، شکل می گیرد.

سیستم لنفاوی از غدد لنفاوی، طحال، غده تیموس و مغز استخوان تشکیل می شود. سرطان غدد لنفاوی می تواند تمامی این نواحی و همچنین سایر اعضای بدن را تحت تأثیر قرار دهد.

درباره لنفوم بیشتر بدانید

انواع مختلفی لنفوم وجود دارد که زیر گروه های اصلی آن عبارتند از:

•         لنفوم هوچکین HL: Hodgkin Lymphoma (که در گذشته به بیماری هوچکین نیز نامیده می شد)
•         لنفوم غیر هوچکین NHL: Non Hodgkin Lymphoma

این که چه روش درمانی برای سرطان غدد لنفاوی شما مناسب تر است به نوع لنفوم و شدت آن بستگی دارد. با این حال درمان لنفوم معمولا شامل پرتودرمانی است که در این مطلب به طور اختصاصی بدان پرداخته ایم.

در پرتودرمانی از پرتوهای پرانرژی (یا ذرات) برای از بین بردن سلول های سرطانی استفاده می شود.

بخش اول) رادیوتراپی لنفوم هوچکین

پرتودرمانی بخشی از درمان برای اکثر افراد مبتلا به لنفوم هوچکین (HL) است. این درمان به خصوص زمانی مفید است که لنفوم هوچکین فقط یک قسمت از بدن را درگیر کرده باشد.

برای لنفوم کلاسیک هوچکین، اغلب پس از شیمی درمانی، پرتودرمانی داده می شود، به خصوص زمانی که تومور (معمولاً در قفسه سینه) بزرگ یا حجیم باشد. احتمالاً شیمی درمانی یا پرتودرمانی به تنهایی لنفوم را درمان نمی کند، اما هر دو درمان با هم معمولاً اثربخشی بهتری دارند.

پرتودرمانی همچنین می ‌تواند به تنهایی برای درمان برخی از موارد لنفوم هوچکین غالب لنفوسیتی (NLPHL: Nodular Lymphocyte Predominant Hodgkin Lymphoma) استفاده شود.

پرتودرمانی اغلب در از بین بردن سلول های لنفوم هوچکین بسیار خوب عمل می کند. اما با گذشت سالها اثبات شده است که شیمی درمانی نیز بسیار خوب عمل می کند. امروزه، پزشکان به دلیل عوارض جانبی طولانی مدت احتمالی، تمایل دارند از اشعه کمتر و در دوزهای پایین تر استفاده کنند.

پرتو درمانی لنفوم هوچکین چگونه انجام می شود؟

در پرتو درمانی برای لنفوم هوچکین، پرتوها با دقت زیادی از یک دستگاه خارج از بدن بر روی تومور تابیده می شوند. به این نوع درمان، پرتودرمانی خارجی می گویند.

قبل از شروع درمان، تیم پرتودرمانی اندازه ‌گیری ‌های دقیقی را برای تعیین زوایای هدف گیری پرتوها و دوز مورد نیاز انجام می ‌دهد. این جلسه برنامه ریزی که شبیه سازی نامیده می شود، معمولاً شامل انجام تست های تصویربرداری مانند CT یا PET اسکن است. توری های پلاستیکی و زیر سری های مخصوصی ممکن است برای نگه داشتن شما در موقعیتی معین در هر جلسه ساخته شوند. ممکن است از شما خواسته شود که برای مدت کوتاهی نفس خود را حبس کنید که این کار در ایران در حال راه اندازی است. این بدان منظور است که تابش را بر روی سرطان متمرکز کنیم تا تأثیر آن بر بافت های سالم محدود شود.

اغلب، پرتودرمانی 5 روز در هفته به مدت چند هفته انجام می شود. این درمان شباهت زیادی به عکسبرداری با اشعه ایکس دارد، با این تفاوت که پرتودرمانی قوی ‌تر است. هر جلسه تنها چند دقیقه طول می ‌کشد. درمان بدون درد است، اما برخی از کودکان کوچکتر ممکن است نیاز به آرام بخش داشته باشند تا مطمئن شویم که در طول درمان حرکت نمی کنند. آزمایش ‌های تصویربرداری مدرن می ‌توانند مکان ‌های لنفوم هوچکین را با دقت بسیار دقیق مشخص کنند، که به پزشکان کمک می ‌کند تا پرتو را فقط به سمت لنفوم هدف قرار دهند و در عین حال از بافت ‌های طبیعی مجاور اجتناب کنند. این می تواند به محدود کردن عوارض جانبی کمک کند.

به یاد داشته باشید: غدد لنفاوی در سراسر بدن شما پراکنده هستند و لنفوم هوچکین می تواند در هر یک از اندام ها شروع شود. این بدان معناست که سرطان اغلب در نزدیکی اندام های کلیدی مانند ریه ها، قلب، کلیه ها، عروق خونی، اعصاب، نخاع و همچنین ماهیچه ها قرار دارد. از اینرو متمرکز کردن اشعه بر روی غدد لنفاوی برای محدود کردن آسیب به بافت‌ های سالم مجاور امری مهم است.

پرتودرمانی محلی درگیر (ISRT: Involved Site Radiation Therapy)

بسیاری از پزشکان هنگام درمان لنفوم هوچکین، این رویکرد جدیدتر را به پرتودرمانی ترجیح می دهند. در ISRT، تابش فقط به غدد لنفاوی که در ابتدا حاوی لنفوم بودند، و همچنین هر ناحیه نزدیکی که سرطان در آن گسترش یافته است، هدف قرار می گیرد. این کار اندازه ناحیه (یا میدان) درمان را کوچک می ‌کند و به حفظ بافت ‌ها و اندام‌ های طبیعی مجاور در برابر دریافت تابش کمک می ‌کند.

پرتودرمانی میدانی درگیر (IFRT: Involved Field Radiation Therapy)

این شکل ترجیحی پرتودرمانی برای درمان لنفوم هوچکین در حال حاضر نیز گاهی مورد استفاده قرار می گیرد، اما اکنون تا حد زیادی با ISRT جایگزین شده است. در این روش نیز، تنها نواحی غدد لنفاوی درگیر لنفوم هوچکین درمان می‌شوند، اما نسبت به ISRT مناطق تحت درمان وسیع تر هستند. (این می تواند خطر رسیدن اشعه به اندام های مجاور را افزایش دهد اما ممکن است به میزان بیشتری سبب کاهش خطر عود نیز بشود.)

پرتودرمانی میدانی گسترده (Extended Field Radiation Therapy)

امروزه به ندرت این کار انجام می ‌شود، اما قبلاً به نواحی اصلی غدد لنفاوی حاوی لنفوم و همچنین نواحی غدد لنفاوی طبیعی اطراف پرتو داده می ‌شد. این کار فقط در صورتی انجام می شد که لنفوم گسترش یافته بود، حتی اگر پزشکان واقعاً نمی توانستند آن را در این مناطق تشخیص دهند.

•         اگر لنفوم در قسمت فوقانی بدن بود، پرتو به میدان منتل داده می شد که شامل نواحی غدد لنفاوی در گردن، قفسه سینه و زیر بغل می شد. گاهی اوقات این به غدد لنفاوی در بالای شکم نیز گسترش می ‌یافت.
•         پرتودرمانی میدان Y معکوس شامل غدد لنفاوی در قسمت فوقانی شکم، طحال و غدد لنفاوی لگن بود.
•         هنگامی که تابش میدان Y معکوس همراه با تابش میدان منتل داده می شد، این ترکیب را پرتودرمانی کل غدد لنفاوی (Total Nodal Irradiation) می نامیدند.

از آنجا که تقریباً تمام بیماران مبتلا به لنفوم هوچکین در حال حاضر با شیمی درمانی درمان می شوند، از پرتودرمانی میدانی گسترده دیگر به ندرت استفاده می شود.

پرتودرمانی کل بدن

افرادی که پیوند سلول های بنیادی را دریافت می کنند، ممکن است همراه با شیمی درمانی با دوز بالا، پرتو به کل بدن را نیز دریافت کنند تا سلول های لنفوم در سراسر بدن از بین بروند.

عوارض رادیوتراپی لنفوم هوچکین

عوارض جانبی پرتودرمانی بستگی به این دارد که پرتودرمانی برای کدام ناحیه از بدن انجام شود.

برخی از اثرات کوتاه مدت احتمالی عبارتند از:

•         تغییرات پوستی در نواحی تحت تابش، از قرمزی تا تاول و پوسته پوسته شدن
•         احساس خستگی
•         دهان خشک
•         حالت تهوع
•         اسهال

پرتوهای داده شده به چندین ناحیه، به ویژه پس از شیمی درمانی، می تواند تعداد پلاکت های خون را کاهش دهد و خطر ابتلا به عفونت را افزایش دهد.

اثرات طولانی مدت پرتودرمانی 

•         افزایش خطر ابتلا به سرطان های نوع دیگر در بخشی از بدن که در معرض تشعشع قرار گرفته است، که البته این عارضه می تواند به دنبال شیمی درمانی نیز ایجاد شود.
•         آسیب به غده تیروئید (ناشی از اشعه به قفسه سینه یا گردن)، که می تواند بر توانایی آن در ساخت هورمون تیروئید تأثیر بگذارد. این عارضه می تواند منجر به خستگی و افزایش وزن شود.
•         افزایش خطر مشکلات قلبی (مانند حملات قلبی) و مشکلات ریوی ناشی از تابش به قفسه سینه
•         افزایش خطر سکته مغزی سالها بعد پس از تشعشع به گردن
•         کند شدن رشد استخوان در کودکان. بسته به جایی که تابش داده می شود، این می تواند باعث بدشکلی استخوان شود یا باعث شود کودک به طور کامل قد نکشد. پرتودرمانی در قسمت تحتانی بدن همچنین می تواند بر باروری در مراحل بعدی زندگی کودکان و بزرگسالان جوان نیز تأثیر بگذارد.

برای کاهش خطر عوارض جانبی، پزشکان دوز دقیق اشعه مورد نیاز را به دقت محاسبه کرده و پرتوهای تشعشع را تا آنجا که می توانند دقیق نشانه می گیرند. همچنین ممکن است محافظ هایی بر روی قسمت‌ های مجاور قرار داده شود تا از آن ‌ها در برابر اشعه محافظت شود. برای کمک به حفظ باروری در دختران و زنان جوان، ممکن است پیش از پرتودرمانی، تخمدان ‌ها با یک جراحی جزئی برداشته شوند.

مقاله پیشنهادی : درمان تورم غدد لنفاوی

ادامه مطلب:  پرتو درمانی برای لنفوم غیر هوچکین