غربالگری سرطان پروستات

آزمایش خون آنتی ژن اختصاصی پروستات (PSA)

آنتی ژن اختصاصی پروستات یا Prostate Specific Antigen (PSA) پروتئینی است که توسط سلول های غده پروستات (شامل سلول های طبیعی و سلول های سرطانی) ساخته می شود. PSA بیشتر در مایع منی یافت می شود، اما مقدار کمی از آن در خون نیز موجود است.

سطح PSA در خون با واحدهایی به نام نانوگرم در میلی لیتر (ng/mL) اندازه گیری می شود. با بالا رفتن سطح PSA، احتمال ابتلا به سرطان پروستات افزایش می ‌یابد، اما هیچ عدد خیلی دقیقی وجود ندارد که اگر PSA بیشتر از آن عدد باشد، بتوانیم با اطمینان بگوییم که آیا یک مرد سرطان پروستات دارد یا نه.

 بسیاری از پزشکان در صورتیکه عدد PSA بیشتر از 4 باشد، تصمیم می گیرند که آزمایشات بیشتری جهت تشخیص سرطات پروستات انجام دهند، در حالی که برخی دیگر ممکن است شروع آزمایشات تکمیلی را در سطح پایین تری از PSA مانند 2.5 یا 3 توصیه کنند.

        اکثر مردان بدون سرطان پروستات سطح PSA کمتر از 4 نانوگرم در میلی لیتر در خون دارند. هنگامی که سرطان پروستات ایجاد می شود، سطح PSA اغلب از 4 بالاتر می رود. با این حال، سطح زیر 4 تضمینی برای عدم ابتلای مردان به سرطان نیست بدین ترتیب که وقتی بیوپسی انجام می شود، حدود 15 درصد از مردان با PSA زیر 4 نیز به سرطان پروستات مبتلا هستند.

 مردانی که سطح PSA آنها بین 4 تا 10 است (که اغلب “محدوده مرزی” نامیده می شود) تقریباً 1 در 4 (25 درصد) شانس ابتلا به سرطان پروستات دارند.
اگر PSA بیشتر از 10 باشد، احتمال ابتلا به سرطان پروستات بالای 50 درصد است.

اگر سطح PSA شما بالا باشد، ممکن است برای جستجوی سرطان پروستات به آزمایش‌ های بیشتری نیاز داشته باشید.

 عواملی که ممکن است بر سطح PSA تأثیر بگذارد

یکی از دلایلی که استفاده از یک عدد مشخص (کات آف) برای آزمایش PSA هنگام جستجوی سرطان پروستات دشوار است این است که برخی از عوامل، غیر از سرطان نیز می ‌توانند بر سطح PSA تأثیر بگذارند.

عواملی که ممکن است سطح PSA را افزایش دهند عبارتند از:

        بزرگی پروستات : شرایطی مانند BPH هیپرپلازی خوش خیم پروستات (بزرگ شدن غیر سرطانی پروستات که بسیاری از مردان را با افزایش سن به آن مبتلا می شوند) می تواند سطح PSA را افزایش دهد.
        سن بالاتر : سطح PSA به طور معمول با افزایش سن به آرامی بالا می رود، حتی اگر هیچ اختلال پروستات نداشته باشید.
        پروستاتیت : یک عفونت یا التهاب غده پروستات است که می تواند سطح PSA را افزایش دهد.
        انزال : این امر می تواند باعث بالا رفتن PSA برای مدت کوتاهی شود. به همین دلیل است که برخی از پزشکان توصیه می کنند که مردان، یک یا دو روز قبل از انجام آزمایش، انزال نداشته باشند.
        دوچرخه سواری : برخی از مطالعات نشان داده اند که دوچرخه سواری ممکن است سطح PSA را برای مدت کوتاهی افزایش دهد (احتمالاً به این دلیل که صندلی به پروستات فشار می آورد)، اگرچه همه مطالعات به این موضوع اشاره نکرده اند.
        برخی از روش ‌های اورولوژیک : برخی از روش‌ هایی که در مطب پزشک انجام می شود بر پروستات تأثیر می‌گذارند، مانند بیوپسی پروستات یا سیستوسکوپی و می‌ توانند سطح PSA را برای مدت کوتاهی افزایش دهند. برخی از مطالعات نشان داده اند که معاینه مقعدی نیز ممکن است سطح PSA را کمی افزایش دهد، اگرچه مطالعات دیگر این را کشف نکرده اند. با این حال، برخی از پزشکان توصیه می‌ کنند قبل از انجام معاینه مقعدی PSA خون اندازه گرفته شود.
        برخی داروها : مصرف هورمون های مردانه مانند تستوسترون (یا سایر داروهایی که سطح تستوسترون را افزایش می دهند) ممکن است باعث افزایش PSA شود.

 برخی موارد ممکن است سطح PSA را کاهش دهند (حتی اگر مردی سرطان پروستات داشته باشد):

        مهارکننده های 5-آلفا ردوکتاز : داروهای خاصی که برای درمان بزرگی پروستات یا علائم ادراری استفاده می شوند، مانند فیناستراید (Proscar یا Propecia) یا دوتاستراید (Avodart)، می توانند سطح PSA را کاهش دهند. این داروها همچنین می توانند بر خطر سرطان پروستات تأثیر بگذارند (به بخش پیشگیری از سرطان پروستات مراجعه کنید). اگر یکی از این داروها را مصرف می کنید به پزشک خود اطلاع دهید. از آنجایی که آنها می توانند سطح PSA را کاهش دهند، ممکن است پزشک نیاز به تنظیم آنها داشته باشد.
        داروهای گیاهی : برخی از داروهایی که به عنوان مکمل های غذایی فروخته می شوند ممکن است سطح بالای PSA را پنهان کنند. به همین دلیل مهم است که در صورت مصرف هر نوع مکملی، پزشک خود را مطلع سازید. به نظر نمی رسد که گیاه نخل اره ای (گیاهی که توسط برخی مردان برای درمان بزرگی پروستات استفاده می شود) PSA را تحت تاثیر قرار دهد.
        برخی از داروهای دیگر : برخی تحقیقات نشان داده اند که استفاده طولانی مدت از برخی داروها، مانند آسپرین، استاتین ها (داروهای کاهش دهنده کلسترول)، و دیورتیک های تیازیدی (مانند هیدروکلروتیازید) ممکن است سطح PSA را کاهش دهند. برای تایید این یافته ها به تحقیقات بیشتری نیاز است. اگر هر یک از داروها را به طور منظم مصرف می کنید، قبل از اینکه به هر دلیلی مصرف آن را قطع کنید، با پزشک خود مشورت کنید.

برای مردانی که ممکن است از نظر سرطان پروستات غربالگری شوند، همیشه مشخص نیست که پایین بودن PSA خوب است یا بد. در برخی موارد، عاملی که PSA را کاهش می دهد، ممکن است خطر ابتلا به سرطان پروستات را نیز در مردان کاهش دهد. اما در موارد دیگر، ممکن است سطح PSA را بدون تأثیر بر خطر ابتلا به سرطان کاهش دهد. این در واقع می تواند بد باشد، چون سطح PSA را بطور کاذب پایین می آورد و ممکن است منجر به عدم تشخیص سرطان شود. به همین دلیل مهم است که در مورد هر چیزی که ممکن است بر سطح PSA شما تأثیر بگذارد با پزشک خود صحبت کنید.

 انواع تست های PSA

گاهی اوقات، ممکن است سطح PSA در یک آزمایش غربالگری، تحت عنوان Total PSA  شناخته شود. اگر تصمیم به انجام آزمایش غربالگری PSA دارید و نتیجه آن طبیعی نیست، ممکن است برخی از پزشکان استفاده از انواع مختلف آزمایشات PSA را برای کمک به تصمیم گیری در مورد نیاز به بیوپسی پروستات در نظر بگیرند، اگرچه همه پزشکان در مورد نحوه استفاده از این آزمایشات توافق ندارند. تست ساده PSA، شامل Total PSA است، انواع دیگر تست PSA در زیر تشریح شده است:

نسبت PSA آزاد به  PSA توتال : PSA به دو شکل عمده در خون وجود دارد. یک شکل به پروتئین های خون متصل است، در حالی که شکل دیگر آزادانه (غیر متصل) در گردش است. می توان میزان PSA آزاد را به عدد کل PSA (PSA توتال ) تقسیم کرد که به آن نسبت PSA آزاد به PSA توتال می گویند. 

این نسبت در مردان مبتلا به سرطان پروستات کاهش می یابد، لذا اگر نتیجه آزمایش PSA شما در محدوده مرزی (بین 4 تا 10) باشد، ممکن است از نسبت PSA آزاد به PSA توتال برای تصمیم گیری در مورد اینکه آیا باید بیوپسی پروستات انجام دهید یا خیر، استفاده شود. نسبت کمتر PSA آزاد به این معنی است که شانس شما برای ابتلا به سرطان پروستات بیشتر است و احتمالاً باید بیوپسی انجام دهید.

بسیاری از پزشکان بیوپسی پروستات را برای مردانی که نسبت PSA آزاد آنها 10 درصد یا کمتر است، توصیه می‌ کنند و همچنین توصیه می ‌کنند که اگر بین 10 تا 25 درصد باشد، بیوپسی را در نظر بگیرند. استفاده از این نسبت ها اکثر سرطان ‌ها را شناسایی می ‌کند و به برخی از مردان کمک می ‌کند از انجام بیوپسی‌ های غیرضروری اجتناب کنند. 

این آزمایش به طور گسترده مورد استفاده قرار می گیرد، اما همه پزشکان با اعداد فوق (25% و 10%) برای تصمیم گیری در مورد انجام یا عدم انجام بیوپسی است موافق نیستند، و این رقم ممکن است بسته به سطح کلی PSA تغییر کند.

این آزمایشات همچنین ممکن است برای کمک به تعیین اینکه آیا مردی که قبلاً بیوپسی پروستات انجام داده و سرطان کشف نشده، باید بیوپسی دیگری انجام دهد یا خیر، استفاده شود.

PSA velocity : این، یک آزمایش جداگانه نیست. بلکه شامل بررسی سرعت افزایش PSA در طول زمان است. به طور معمول، سطح PSA با افزایش سن به آرامی بالا می رود. برخی تحقیقات نشان داده ‌اند که در صورت ابتلای مردی به سرطان، این سطوح سریع ‌تر افزایش می‌ یابد، اما مطالعات نشان نداده ‌اند که سرعت PSA برای یافتن سرطان پروستات مفیدتر از خود سطح PSA است. به همین دلیل، دستورالعمل های انجمن سرطان آمریکا استفاده از سرعت PSA را به عنوان بخشی از غربالگری سرطان پروستات توصیه نمی کنند.

چگالی PSA : سطح PSA در مردانی که غدد پروستات بزرگتری دارند بالاتر است. لذا گاهی از چگالی یا دانسیته یا تراکم PSA (PSAD) برای مردانی که غده پروستات بزرگی دارند برای بررسی احتمال وجود سرطان پروستات، استفاده می شود. بدین ترتیب که پزشک، حجم (اندازه) غده پروستات را با سونوگرافی ترانس رکتال اندازه گیری می کند و عدد PSA را بر حجم پروستات تقسیم می کند. دانسیته PSA بالاتر نشان دهنده احتمال بیشتر سرطان است. البته نشان داده شده است که دانسیته PSA به اندازه آزمایش بررسی نسبت PSA آزاد به PSA توتال مفید نیست. 

معاینه مقعد با انگشت (DRE)

برای معاینه مقعد با انگشت، پزشک دستکش پوشیده و یک انگشت خود را وارد مقعد می کند تا هرگونه برآمدگی یا نواحی سخت روی پروستات را که ممکن است سرطانی باشد، احساس کند. پروستات درست در قسمت جلویی انتهای روده (رکتوم) قرار دارد. سرطان پروستات اغلب در قسمت پشت غده شروع می شود و لذا گاهی اوقات می تواند در معاینه رکتوم لمس و کشف شود. این معاینه می تواند ناراحت کننده باشد (مخصوصاً برای مردانی که هموروئید دارند)، اما معمولاً دردناک نیست و تنها مدت کوتاهی طول می کشد.

 معاینه رکتال دیجیتال (معاینه مقعد) کمتر از آزمایش PSA در یافتن سرطان پروستات موثر است، اما گاهی اوقات می تواند سرطان را در مردان با سطح PSA طبیعی پیدا کند. به همین دلیل، ممکن است به عنوان بخشی از غربالگری سرطان پروستات گنجانده شود.