پرتو درمانی پیشرفته یا رادیوتراپی استریوتاکتیک
رادیوتراپی استریوتاکتیک (Stereotactic Radio-Therapy) یا به اختصار رادیوتراپی SRT که به نام رادیوسرجری استریوتاکتیک (رادیو جراحی استریوتاکتیک – Stereotactic Radio-Surgery) یا رادیوتراپی SRS نیز شناخته می شود در واقع جراحی نیست، بلکه نوعی پرتودرمانی است که دوز بسیار بالایی از اشعه را در ناحیه تومور، متمرکز می کند. به کمک این روش درمانی میتوان با یک تا پنج جلسه رادیوتراپی به دوز معادل 25 تا 30 جلسه رادیوتراپی معمولی دست یافت.
SRT = Stereotactic Radio Therapy
SRS = Stereotactic Radio Surgery
SBRT = Stereotactic Body Radiation Therapy
SABR = Stereotactic ABlative Radiotherapy
FSRT = Fractionated Stereotactic RadioTherapy
همچنین با این روش درمانی آسیب بسیار کمی به بافت سالم اطراف وارد می شود. مانند سایر اشکال پرتودرمانی، رادیوتراپی استریوتاکتیک با آسیب رساندن به DNA سلول های هدف عمل می کند. سلول های آسیب دیده دیگر قادر به تولید مثل نیستند، و همین امر باعث کوچک شدن تومورها می شود.
معمولا از تکنیک SRS در رادیوتراپی برای تومورهای مغزی و نخاع استفاده می شود. هنگامی که محل دقیق تومور در سی تی اسکن مغز مشخص شد، پرتو از زوایای مختلف به آن ناحیه هدایت می شود. هدف این نوع پرتودرمانی این است که تا حد امکان کمتر بر بافت های سالم مجاور تأثیر بگذارد.
رادیوتراپی استریوتاکتیک را از این جهت “رادیوسرجری” می نامند که نحوه هدایت پرتو در آن بسیار دقیق است و مانند یک جراحی دقیق عمل می کند؛ با این تفاوت که به هیچ وجه برش یا بخیه ای در کار نیست.
درمان خارج از مغز و نخاع، پرتودرمانی استریوتاکتیک بدن (Stereotactic Body Radiation Therapy) یا به اختصار رادیوتراپی SBRT نامیده می شود. SBRT ممکن است برای برخی از تومورهای ریه، ستون فقرات و کبد و استخوان ها استفاده شود.
این روش همچنین تحت عنوان رادیوتراپی استریوتاکتیک ابلیتیو (Stereotactic ABlative Radiotherapy) یا به اختصار رادیوتراپی SABR نیز شناخته می شود.
اگرچه برای اکثر بیماران، دوز کامل پرتو طی یک جلسه رادیوسرجری استریوتاکتیک تجویز می شود، اما گاهی ممکن است درمان طی یک سه تا پنج جلسه انجام شود.
همچنین گاهی اوقات پزشکان این رادیوتراپی های فشرده شده را در طی چندین جلسه (7 تا 12 جلسه) ارائه می دهند. لذا روش های درمانی فوق الذکر تحت عناوین رادیوسرجری فرکشن شده (Fractionated Radiosurgery) شده یا رادیوتراپی استریوتاکتیک فرکشن شده (Fractionated Stereotactic RadioTherapy) نیز نامیده شود.
چرا این روش انجام می شود؟
حدود 50 سال پیش، رادیوسرجری استریوتاکتیک به عنوان جایگزینی کمتر تهاجمی و ایمن تر برای جراحی استاندارد مغز (نوروسرجری) پیشگام شد. در رادیوسرجری هیچ برشی در پوست ایجاد نمیشود در حالی که واضحا عمل جراحی با برش هایی در پوست، جمجمه، غشاهای اطراف مغز و بافت مغز همراه است، لذا رادیوسرجری از جراحی کم خطرتر است.
از آن زمان، استفاده از رادیوتراپی SRS به طور گسترده ای برای درمان انواع بیماری های عصبی و سایر بیماری ها گسترش یافته است. همچنین میتوان از SBRT برای درمان سرطان های کبد، ریه، شکم، غدد لنفاوی و ستون فقرات استفاده شود.
انواع رادیوسرجری استریوتاکتیک
پزشکان از سه نوع فناوری برای هدایت پرتو در حین جراحی رادیویی استریوتاکتیک استفاده می کنند:
- دستگاه های شتاب دهنده خطی (LINAC) از اشعه ایکس (فوتون) برای درمان ناهنجاری های سرطانی و غیر سرطانی در مغز و سایر قسمت های بدن استفاده می کنند. دستگاه های LINAC با نام تجاری سازنده مانند سایبرنایف (CyberKnife) و تروبیم TrueBeam نیز شناخته می شوند. از دیگر برندهای این نوع می توان به Syngery-S، Edge، Novalis اشاره کرد. این دستگاه ها به اطراف حرکت می کنند تا تومور را از زوایای مختلف مورد هدف قرار دهند. اینها می توانند رادیوتراپی SRS را در یک جلسه برای تومورهای کوچکتر، یا سه تا پنج جلسه برای تومورهای کمی بزرگتر انجام دهند.
- پرتو پروتون (ذره باردار) نیز میتواند رادیوتراپی استریوتاکتیک را ارائه دهد ولی در حال حاضر چندان در دسترس نیستند و مراکز محدودی در دنیا به آن دسترسی دارند.
• Gamma Knife از حدود 200 پرتو کوچک تابش بطور همزمان استفاده می کند و دوز بسیار زیادی ایجاد می کند که معمولاً در یک جلسه درمانی تجویز می شود. مهم است به یاد داشته باشید که در این روش از چاقو استفاده نمی شود و هیچ برشی ایجاد نمی شود.
رادیوتراپی استریوتاکتیک برای چه تومورهایی لازم است؟
پرتودرمانی استریوتاکتیک عمدتاً برای درمان سرطان های کوچک استفاده می شود، از جمله:
- سرطان کبد یا سرطانی که از سایر نقاط بدن به کبد سرایت کرده است
- سرطان ریه یا سرطانی که از سایر نقاط بدن به ریه سرایت کرده است
- سرطان در غدد لنفاوی
- تومورهای نخاعی
- سرطان مغزیا سرطانی که از سایر نقاط بدن به مغز سرایت کرده است
- عود انواع دیگر تومورها: رادیوتراپی استریوتاکتیک می تواند مناطقی از بدن را که قبلا با رادیوتراپی درمان شده اند، درمان کند. برای مثال، اگر فردی قبلاً لگن خود را رادیوتراپی کرده باشد، معمولاً نمی تواند دوباره همان ناحیه را رادیوتراپی کند. اما از آنجایی که درمان استریوتاکتیک بسیار دقیق است، اغلب به این معنی است که درمان مجدد، امکان پذیر است.
تحقیقاتی در حال انجام است تا دریابیم درمان استریوتاکتیک برای چه سرطان های دیگری نیز مفید خواهد بود.
رادیوتراپی استریوتاکتیک چگونه عمل می کند؟
در رادیوسرجری استریوتاکتیک، تجهیزات تخصصی، پرتوهای تشعشع را روی یک تومور یا هدف دیگر متمرکز می کند. هر پرتو تأثیر بسیار کمی بر بافتی که از آن عبور می کند دارد، و دوز هدفمند تابش به محلی که همه پرتوها در آن تلاقی می کنند هدایت می شود.
دوز بالای پرتوی که به ناحیه آسیب دیده ارسال می شود باعث می شود تومورها کوچک شده و رگ های خونی به مرور زمان پس از درمان بسته شوند و جریان خون تومور را از بین ببرند.
دقت رادیوسرجری استریوتاکتیک در این حد است که حداقل آسیب به بافت های سالم اطراف وارد می شود. در بیشتر موارد، رادیوتراپی در مقایسه با جراحی یا سایر انواع پرتودرمانی، خطر عوارض جانبی کمتری دارد.
آیا میدانید پرتودرمانی یکی از روش های درمان سرطان پروستات با نتیاج بسیار موفقیت آمیز است. برای اطلاع از پرتودرمانی سرطان پروستات یا رادیوتراپی سرطان پروستات کلیک کنید.
روند درمان رادیوتراپی استریوتاکتیک
رادیوتراپی استریوتاکتیک معمولاً به صورت سرپایی انجام می شود و جلسه بین 20 تا 60 دقیقه طول می کشد. اغلب، پزشک به شما توصیه می کند که یکی از اعضای خانواده یا دوستان شما برای درمان شما را همراهی کند.
قبل از درمان
آماده شدن برای رادیوسرجری استریوتاکتیک شامل چندین مرحله است، از جمله:
- علامت گذاری. در موارد خاص لازم است یک نشانگر فلزی کوچک (مارکر فیدوشیال) در داخل یا نزدیک تومور قرار داده شود. نشانگر فیدوشیال به اندازه یک دانه برنج است. نشانگر معمولا به شکل استوانه، کلاف یا کروی است و اغلب از طلا ساخته می شود. روش علامت گذاری معمولاً به عنوان یک روش سرپایی قبل از درمان SRS انجام می شود.
- شبیه سازی. یک رادیوانکولوژیست فرایند شبیه سازی را انجام خواهد داد. ابتدا بهترین وضعیت قرارگیری بدن شما برای تراز کردن آن با پرتوهای تشعشع تعیین می شود. بدن شما توسط یک دستگاه بی حرکت سازی (ایموبیلایزر)، محکم و بی حرکت نگه داشته می شود. اگر کلاستروفوبیا (ترس از قرار گرفتن در یک مکان تنگ) دارید به پزشک خود اطلاع دهید. پس از بی حرکت شدن، اسکن های تصویربرداری گرفته می شود. پزشک شما ممکن است یک CT اسکن چهاربعدی برای گرفتن اطلاعاتی در مورد نحوه حرکت تومور هنگام تنفس انجام دهد. این CT چهاربعدی اغلب در تومورهای واقع در کبد یا ریه ها استفاده می شود. گاهی اوقات برای کاهش حرکت تومور ممکن است نیاز به نگه داشتن نفس به مدت 10 تا 30 ثانیه در طول درمان باشد. پس از اسکن، به خانه فرستاده خواهید شد.
- برنامه ریزی. با استفاده از اسکن های تصویربرداری و نرم افزارهای تخصصی، تیم درمان بهترین ترکیب پرتوها را برای هدف قرار دادن تومور یا سایر ناهنجاری ها تعیین می کنند.
در طول درمان
کودکان اغلب برای آزمایش های تصویربرداری و در حین جراحی رادیویی بیهوش می شوند. بزرگسالان معمولاً بیدار هستند، اما در موارد نادر، ممکن است یک آرامبخش خفیف داده شود تا احساس اضطراب ایجاد نشود.
دستگاه LINAC در طول درمان به دور هدف حرکت می کند و می چرخد تا پرتوها را از زوایای مختلف ارسال کند. درمان کمتر از 30 دقیقه تا یک ساعت طول می کشد.
انجام SBRT به نوعی شبیه عکسبرداری با اشعه ایکس است. در طول این روش:
- اشعه را احساس نخواهید کرد.
- می توانید از طریق میکروفون با پزشکان در ارتباط باشید.
بعد از درمان
پس از درمان، می توانید انتظارات زیر را داشته باشید:
- اگر علائمی مانند افزایش موقت درد یا حالت تهوع را تجربه کردید، داروهای مناسب را دریافت خواهید کرد.
- بعد از درمان می توانید بخورید و بیاشامید.
- معمولاً همان روز به خانه بر می گردید.
• معمولاً می توانید در عرض یک تا دو روز به فعالیت های عادی بازگردید.
زمان جوابدهی رادیوتراپی استریوتاکتیک
اثر درمانی رادیوسرجری استریوتاکتیک بسته به شرایط تحت درمان به تدریج رخ می دهد:
- تومورهای خوش خیم (از جمله شوانوم). پس از رادیوسرجری استریوتاکتیک، تومور ممکن است در طی یک دوره 18 ماهه تا دو ساله کوچک شود، اما هدف اصلی، رفع علایم ناشی از تومورهای خوش خیم و جلوگیری از رشد تومور در آینده است.
- تومورهای بدخیم. تومورهای سرطانی (بدخیم) ممکن است با سرعت بیشتری، اغلب در عرض چند ماه کوچک شوند.
دستورالعمل هایی در خصوص چکاپ های بعدی برای نظارت بر پیشرفت درمان خود از سوی پزشک تان دریافت خواهید کرد.
احتیاطات
احتیاطات لازم برای پرتودرمانی SRS و SBRT ممکن است بسته به شرایط و ناحیه بدنی که تحت درمان است متفاوت باشد، اما معمولاً شامل موارد زیر است:
- ممکن است از شما خواسته شود که بعد از نیمه شب قبل از پرتودرمانی چیزی نخورید یا نیاشامید.
- حتما با پزشک خود در مورد اینکه آیا می توانید داروهای خود را شب قبل یا صبح بعد از پرتودرمانی مصرف کنید صحبت کنید.
- لباس راحت و گشاد بپوشید.
- هنگام انجام SRS ستون فقرات از همراه داشتن جواهرات، عینک، لنزهای تماسی، آرایش، لاک ناخن، دندان مصنوعی، کلاه گیس یا اکستنشن مو خودداری کنید.
• اگر ایمپلنت پزشکی دارید (مانند ضربان ساز، دریچه مصنوعی قلب، گیره های آنوریسم، محرک های عصبی یا استنت) قبلا به پزشک خود اطلاع دهید.
عوارض
رادیوسرجری استریوتاکتیک شامل برش های جراحی نمی شود، بنابراین به طور کلی خطر کمتری نسبت به جراحی دارد. در جراحی، ممکن است خطر عوارض ناشی از بیهوشی، خونریزی و عفونت را داشته باشید، اما بهرحال هیچ درمانی بدون عارضه نیست.
برخی پیامدهای اولیه یا عوارض جانبی رادیوتراپی استریوتاکتیک که معمولا موقتی هم هستند عبارتند از:
- خستگی. خستگی ممکن است در چند روز اول پس از SBRT رخ دهد.
- تورم. تورم در محل درمان یا نزدیک آن می تواند موقتا سبب درد شود. پزشک شما ممکن است برای جلوگیری از چنین مشکلاتی یا درمان آنها، داروهای ضد التهابی (داروهای کورتیکواستروئیدی) تجویز کند.
- تهوع یا استفراغ. اگر تومور درمان شده با رادیوتراپی در نزدیکی روده یا کبد باشد، ممکن است برخی از بیماران موقتا حالت تهوع یا استفراغ را تجربه کنند.
به ندرت، افراد ممکن است عوارض جانبی دیررس، ماه ها پس از درمان را تجربه کنند، و این برای هر ناحیه بدن متفاوت است. پزشک قبل از درمان، خطرات احتمالی را به طور کامل با شما در میان خواهد گذاشت. اینها ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- تضعیف استخوان ها که ممکن است خطر شکستگی استخوان بیشتر شود
- تغییرات بر روده ها
- تغییرات در ریه ها
- تغییرات در نخاع
- تورم دست و پاها (ادم لنفاوی)
بهترین مرکز رادیوتراپی تهران | بهترین متخصص پرتودرمانی در تهران
دکتر احسان کرباسی دارای بورد تخصصی رادیوتراپی انکولوژی_پرتودرمانی از دانشگاه علوم پزشکی تهران راه را برای درمان شما کوتاه می کند.
جهت ارتباط با بهترین مرکز پرتو درمانی تهران لطفا کلیک کنید.
شاد و تندرست باشید.
