درمان سرطان مغز یا نخاع با رادیوتراپی

در رادیوتراپی یا پرتودرمانی از پرتوهای پر انرژی یا ذرات کوچک برای از بین بردن سلول های سرطانی استفاده می شود. این نوع درمان توسط متخصصی به نام رادیوانکولوژیست انجام می شود. پرتودرمانی تومور مغز و نخاع ممکن است در شرایط مختلف مورد استفاده قرار گیرد، از جمله:

•         پس از جراحی جهت از بین بردن سلول های توموری باقی مانده
•         اگر جراحی گزینه مناسبی نباشد و داروها موثر نباشند (به عنوان درمان اصلی)
•         برای کمک به پیشگیری یا تسکین علائم تومور

انواع پرتودرمانی برای سرطان مغز و نخاع

در مورد تومورهای مغزی نخاعی، بیشتر اوقات اشعه از منبعی خارج از بدن بر روی تومور متمرکز می شود. به این روش، پرتودرمانی خارجی (EBRT: External Beam Radiation Therapy) می گویند. این نوع پرتودرمانی بسیار شبیه به عکس برداری با اشعه ایکس است، اما دوز اشعه بسیار بالاتر است.

قبل از شروع جلسات پرتودرمانی سرطان نخاع و مغز، تیم پرتودرمانی زوایای مناسبی را برای نشانه ‌گیری پرتوها و دوز مناسب تعیین می ‌کند. این جلسه برنامه ریزی که شبیه سازی رادیوتراپی نامیده می شود، معمولا شامل انجام تست های تصویربرداری مانند سی تی اسکن یا ام آر آی است.

در بیشتر موارد، کل دوز تشعشع به صورت پنج روز در هفته و به مدت چند هفته تقسیم و انجام می شود. در هر جلسه درمانی، در حالی که دستگاه تابش را از زوایای دقیق ارسال می کند روی یک تخت مخصوص دراز می کشید. درمان دردناک نیست. هر جلسه حدود 15 تا 20 دقیقه طول می کشد و بیشتر این زمان صرف اطمینان از هدف گیری صحیح پرتو می شود. پس زمان واقعی که اشعه تجویز می شود بسیار کوتاهتر است.

دوزهای بالای پرتودرمانی می تواند به بافت طبیعی مغز یا نخاع آسیب برساند، بنابراین پزشکان سعی می کنند پرتو را بر تومور متمرکز سازند تا نواحی طبیعی اطراف مغز کمترین دوز ممکن را دریافت کند. چندین تکنیک می تواند به پزشکان کمک کند تا پرتو را با دقت بیشتری متمرکز کنند:

پرتودرمانی سه بعدی منسجم یا 3D-CRT:3D-CRT

از نتایج آزمایش های تصویربرداری مانند MRI و رایانه های ویژه برای ترسیم محل تومور استفاده می کند. سپس چندین پرتو تشعشع شکل می گیرد و از جهات مختلف به سمت تومور نشانه می رود. هر پرتو به تنهایی نسبتاً ضعیف است، اما پرتوها در تومور همگرا می شوند تا دوز بالاتری از تابش را در آنجا ایجاد کنند.

پرتودرمانی با شدت تعدیل شده یا Intensity-Modulated Radiation Therapy : IMRT

شکل پیشرفته ای از درمان سه بعدی است. این دستگاه از یک کامپیوتراستفاده می کند که در حین ارسال پرتو در اطراف بیمار حرکت می کند. همراه با شکل دادن به پرتوها و هدف قرار دادن آنها به سمت تومور از چندین زاویه، می توان شدت (قدرت) پرتوها را تنظیم کرد تا دوز رسیده به بافت های طبیعی حساس محدود شود. این ممکن است به پزشک اجازه دهد دوز بالاتری از اشعه را به تومور برساند. بسیاری از بیمارستان‌ های بزرگ و مراکز سرطان اکنون از IMRT استفاده می ‌کنند.

آرک تراپی با حجم تعدیل شده یا VMAT: Volumetric Modulated Arc Therapy

این روش شکل پیشرفته تری از IMRT است. برای این درمان، منبع تشعشع (شتاب دهنده خطی) در اطراف میز به صورت کمانی می چرخد ​​و پرتوها را از زوایای مختلف به محل درمان می رساند. یک کامپیوتر شدت پرتوها را کنترل می کند تا به تمرکز تابش بر تومور کمک کند. این روش اجازه می‌دهد پرتو در مدت زمان کمتری در هر جلسه درمانی داده شود و خطاهای احتمالی را کاهش می دهد.

پرتودرمانی با پرتو پروتون

 درمان پرتو پروتون از رویکردی مشابه 3D-CRT استفاده می کند. اما به جای استفاده از اشعه ایکس، پرتوهای پروتون را روی تومور متمرکز می کند. پروتون ها ذرات با بار مثبت در اتم ها هستند. برخلاف پرتوهای ایکس که هم قبل و هم بعد از برخورد با هدف خود، انرژی آزاد می‌کنند، پروتون‌ ها آسیب کمی به بافت‌ هایی که از آن‌ها عبور می‌کنند وارد می‌کنند و پس از طی مسافت معینی انرژی خود را آزاد می ‌کنند. این به پزشکان اجازه می دهد تا تشعشعات بیشتری را به تومور برسانند و آسیب کمتری به بافت های طبیعی مجاور وارد کنند. در حال حاضر (1401) این روش در ایران وجود ندارد.

رادیوسرجری استریوتاکتیک (SRS: Stereotactic Radio-Surgery) و رادیوتراپی استریوتاکتیک (SRT: Stereotactic Radiation Therapy):

این نوع درمان دوز پرتودهی بزرگ و دقیقی را در یک جلسه (SRS) یا در 3 یا 5 جلسه (SRT) به ناحیه تومور می رساند. در این درمان جراحی واقعی وجود ندارد. ممکن است برای برخی از تومورها در قسمت‌هایی از مغز یا نخاع که با جراحی قابل درمان نیستند (مثل تومورهای عمقی مغز) یا زمانی که بیمار برای جراحی به اندازه کافی سالم نیست (مثلا بیماری قلبی یا ریوی دارد) استفاده شود.

سر و گردن به کمک یک فریم (فیکساتور) مخصوص، محکم نگه داشته می شود تا حین درمان حرکت ناخواسته ای رخ ندهد. هنگامی که محل دقیق تومور از طریق سی تی اسکن یا ام آر آی مشخص شد، تابش از زوایای مختلف روی تومور متمرکز می شود. این کار به دو روش قابل انجام است:

•         در یک رویکرد، پرتوهای تابشی باریک از صدها زاویه مختلف برای مدت کوتاهی روی تومور متمرکز می شوند. هر پرتو به تنهایی ضعیف است، اما همه آنها در تومور همگرا می شوند تا دوز بالاتری از تابش ایجاد کنند. نمونه ای از ماشین هایی که از این تکنیک استفاده می کند گامانایف (Gamma-Knife) است، پس گامانایف یک روش انجام SRS- SRT می باشد.
•         رویکرد دیگر از یک شتاب دهنده خطی (ماشینی که تشعشع ایجاد می کند) استفاده می کند که توسط کامپیوتر کنترل می شود. این دستگاه به جای ارسال پرتوهای متعدد به طور همزمان، در اطراف سر حرکت می کند تا تشعشعات را از زوایای مختلف به تومور برساند. چندین دستگاه با نام‌هایی مانند X-Knife و Truebeam CyberKnife و Clinac را می توانند درمانهای  SRS- SRT را انجام ‌دهند.

SRS معمولاً کل دوز تابش را در یک جلسه تحویل می دهد، اگرچه ممکن است در صورت نیاز تکرار شود. برای SRT (گاهی اوقات به آن Fractionated radiosurgery نیز می گویند)، پزشکان پرتو را در چند جلسه درمان تجویز می کنند. اکنون تکنیک ‌های فریم‌لس (بدون قاب مخصوص) برای راحت‌ تر کردن این کار در دسترس هستند.

پرتودرمانی با تصویر هدایت شده (IGRT: Image Guided Radiation Therapy): برای IGRT، یک آزمایش تصویربرداری مانند سی تی اسکن درست قبل از هر درمان انجام می شود تا به هدایت بهتر پرتو به سمت هدف کمک کند. IGRT معمولاً همراه با برخی از تکنیک ‌های دقیق ‌تر برای ارسال تشعشع که در بالا توضیح داده شد استفاده می ‌شود. هنگامی که تشعشع باید بسیار دقیق ارسال شود، بسیار مفید است، مانند زمانی که یک تومور، بسیار نزدیک به ساختارهای حیاتی است.

براکی تراپی (پرتو درمانی داخلی): بر خلاف روش های پرتودرمانی خارجی فوق، براکی تراپی شامل وارد کردن مواد رادیواکتیو به طور مستقیم در داخل یا نزدیک تومور است. این تکنیک اغلب همراه با رادیوتراپی خارجی استفاده می شود. براکی تراپی برای مغز و نخاع کمتر قابل انجام است.

پرتودرمانی کل مغز و نخاع (CSI: Cranio-Spinal Irradiation): اگر آزمایش هایی مانند ام آر آی یا پونکسیون کمری (بررسی مایع نخاعی) نشان دهد که تومور در امتداد پوشش نخاع (مننژها) یا در مایع مغزی نخاعی گسترش یافته است، ممکن است از این نوع درمان استفاده شود. برخی از تومورها مانند اپاندیموم ها و مدولوبلاستوماها بیشتر به این طریق گسترش می یابند و اغلب به رادیوتراپی کل مغز و نخاع نیاز دارند.

عوارض جانبی احتمالی پرتودرمانی تومور مغز و نخاع

پرتودرمانی برای سلول های تومور آسیب زا تر از سلول های طبیعی است. با این حال، اشعه همچنین می تواند به بافت طبیعی مغز آسیب برساند، که می تواند منجر به بروز عوارض جانبی شود.

•         عوارض جانبی در طول درمان یا بلافاصله پس از آن: برخی افراد در طول دوره پرتودرمانی تحریک پذیر و خسته می شوند. تهوع، استفراغ و سردرد نیز از عوارض جانبی احتمالی اما غیر معمول هستند. گاهی اوقات دگزامتازون (یک نوع کورتون) یا سایر داروها می توانند به تسکین این علائم کمک کنند. برخی از افراد ممکن است در مناطقی از پوست سر که پرتو می شوند دچار ریزش مو شوند.
•         مشکلات مربوط به تفکر و حافظه: اگر نواحی وسیعی از مغز تحت رادیوتراپی قرار گیرند، ممکن است برخی از عملکردهای مغزی از دست برود. مشکلات می تواند شامل از دست دادن حافظه، تغییرات شخصیتی و مشکل در تمرکز باشد. همچنین ممکن است بسته به ناحیه ای از مغز که تحت درمان قرار می گیرد و نیز بسته به میزان تابش اشعه، علائم دیگری نیز وجود داشته باشد. این خطرات باید با خطرات عدم استفاده از اشعه و کنترل کمتر تومور مقایسه شده و بهترین تصمیم برای بیمار گرفته شود.
•         نکروز ناشی از پرتو: به ندرت پس از پرتودرمانی، توده‌ ای از بافت مرده (نکروزه) در محل تومور در ماه‌ها یا سال‌ها پس از پرتودرمانی تشکیل می ‌شود. این اغلب با داروهای کورتیکواستروئید قابل کنترل است، اما ممکن است در برخی موارد جراحی برای برداشتن بافت نکروزه مورد نیاز باشد.
•         افزایش خطر ایجاد تومورهای دیگر : تشعشع می تواند به ژن های سلول های طبیعی آسیب برساند. در نتیجه، خطر ناچیزی برای ابتلا به سرطان دوم در ناحیه تحت پرتودرمانی وجود دارد. به عنوان مثال به ندرت ممکن است سالها پس از درمان، مننژیوم، تومور مغزی جدید، یا سرطان استخوان در جمجمه ایجاد شود. این خطر آنقدر ناچیز است که نباید مانع از درمان کسانی شود که به پرتودرمانی نیاز دارند.

بهترین متخصص پرتو درمانی در تهران | بهترین متخصص رادیوتراپی 

چنانچه در جستجوی بهترین متخصص رادیوتراپی تهران هستید و بارها متخصصین رادیوتراپی تهران و لیست مراکز رادیوتراپی خصوصی در تهران را بررسی کرده اید، اما همچنان به نتیجه مساعدی نرسیده اید، به شما دکتر احسان کرباسی را معرفی می کنیم.

درباره دکتر احسان کرباسی بیشتر بدانید

دکتر احسان کرباسی دارای بورد تخصصی رادیوتراپی انکولوژی_پرتودرمانی از دانشگاه علوم پزشکی تهران راه را برای درمان شما کوتاه می کند.

جهت ارتباط با بهترین مرکز پرتو درمانی تهران لطفا کلیک کنید.

شاد و تندرست باشید.

منبع: cancer.org